Vishing: jak rozpoznać oszustwo telefoniczne i chronić swoje dane?

W dzisiejszych czasach często słyszy się o wyszukanych sposobach oszustwa, w których przestępcy chcą wyłudzić dane osobowe lub środki finansowe. Na tego typu niebezpieczeństwo natknąć się można tak naprawdę wszędzie – korzystając z internetu, odbierając SMS-y, a ostatnio coraz popularniejszy staje się vishing, czyli oszustwa telefoniczne. Na czym polega ten proceder i co warto wiedzieć, aby móc ochronić się przed oszustami?

Czym jest vishing i jak go rozpoznać?

Vishing, czyli telefoniczne wyłudzanie informacji, to metoda oszustwa, która w ostatnich latach stała się poważnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa danych osobowych i finansów. Nazwa pochodzi od połączenia angielskich słów „voice” (głos) i „phishing” (wyłudzanie informacji). Oszuści posługują się przekonującymi technikami, aby nakłonić rozmówcę do ujawnienia poufnych informacji, takich jak dane logowania, numery kart płatniczych czy hasła dostępu. W dobie rosnącej liczby cyberprzestępstw zrozumienie, jak działa ten proceder, to klucz do zadbania o własne bezpieczeństwo.

Vishing – jak działa atak telefoniczny?

Vishing opiera się na manipulacji psychologicznej, której celem jest skłonienie ofiary do udostępnienia wrażliwych informacji. Przestępcy podszywają się najczęściej pod pracowników banków, instytucji finansowych, dostawców usług telekomunikacyjnych lub nawet organy ścigania. Kontaktują się telefonicznie, przedstawiając fałszywe scenariusze, takie jak zagrożenie bezpieczeństwa konta bankowego, konieczność weryfikacji danych klienta lub pilne wezwanie do zapłaty zaległego rachunku. Oszust może również używać technik tzw. spoofingu telefonicznego, które pozwalają na wyświetlenie na ekranie telefonu fałszywego numeru, wyglądającego jak oficjalny numer banku lub instytucji. Przez to ofiara może uwierzyć, że rozmówca jest wiarygodny.

Oszuści posługujący się vishingiem stosują różne metody, które mają na celu wzbudzenie zaufania lub wywołanie poczucia zagrożenia.

Vishing w raportach BIK

Z Raportu Antyfraudowego BIK 2024 wynika jasno, że vishing to dziś jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla bezpieczeństwa finansowego Polaków. Oszuści coraz częściej wykorzystują zaawansowane techniki manipulacji, wspierane sztuczną inteligencją, by wyłudzać dane i pieniądze. Najpopularniejsze formy ataków to wciąż oszustwa „na BLIK-a” i „na PIT” – aż co piąta próba tego drugiego kończy się sukcesem.

Rosnąca skuteczność tych metod pokazuje, że manipulacja emocjami i presja czasu działają lepiej niż łamanie zabezpieczeń technicznych. W 2024 roku aż 37% badanych miało styczność z próbą wyłudzenia opartą na socjotechnice. Z drugiej strony – coraz więcej osób deklaruje, że sprawdza nadawcę wiadomości, nie ufa linkom od nieznanych kontaktów i weryfikuje numery telefonów. Rośnie też świadomość znaczenia usług monitorujących dane i zabezpieczeń behawioralnych.

BIK podkreśla, że edukacja użytkowników przynosi efekty, ale wiele osób nadal nie chroni podstawowych danych – co piąta osoba nie zabezpiecza swojego telefonu hasłem.

Rodzaje ataków vishingowych

Vishing może mieć różne formy, w zależności od celu i tego, pod kogo podszywa się oszust. Schemat działania jest zwykle podobny – wzbudzić zaufanie, a następnie nakłonić do podania danych lub wykonania konkretnego działania, np. przelania pieniędzy.

Poniżej znajdziesz najczęściej spotykane rodzaje ataków vishingowych.

• Oszustwa bankowe – to jeden z najczęstszych scenariuszy. Dzwoniący podaje się za pracownika banku i informuje o podejrzanej aktywności na koncie, konieczności zablokowania przelewu lub „sprawdzenia danych w systemie”. Celem jest zdobycie danych logowania lub nakłonienie Cię do zatwierdzenia transakcji.
• Oszustwa „na wnuczka” – choć znane od lat, w wersji telefonicznej wciąż są skuteczne. Oszust udaje bliską osobę, która rzekomo potrzebuje nagłej pomocy – np. po wypadku – i prosi o szybki przelew lub przekazanie gotówki innemu „zaufanemu” pośrednikowi.
• Oszustwa techniczne i wsparcia IT – dzwoniący podszywa się pod pracownika pomocy technicznej znanej firmy – np. dostawcy internetu, Microsoftu albo operatora komórkowego. Informuje o rzekomym problemie z Twoim urządzeniem lub kontem i nakłania do zainstalowania zdalnego oprogramowania, które daje oszustowi dostęp do Twojego komputera.
• Oszustwa rządowe i podatkowe – w tym scenariuszu rozmówca podaje się za pracownika urzędu skarbowego, ZUS-u albo innej instytucji państwowej. Twierdzi, że masz zaległości podatkowe, błędy w dokumentach albo grozi Ci wysoka kara. Wykorzystuje strach, by nakłonić do podania danych lub przelania pieniędzy.
• Fałszywe oferty promocyjne i loterie – tu oszust przekonuje, że udało Ci się zdobyć nagrodę lub bierzesz udział w promocji. Warunkiem „odbioru” korzyści jest podanie danych osobowych, numeru konta lub zapłacenie symbolicznej opłaty manipulacyjnej. W rzeczywistości nic nie wygrywasz, a dane trafiają do przestępców.

Te scenariusze mają jeden cel – zmanipulować Cię do podania informacji, których normalnie nie chciałoby się ujawnić.

Vishing – jak rozpoznać próbę oszustwa?

Próba vishingu zwykle wiąże się z silną presją – oszust będzie próbował wywołać u Ciebie poczucie pilności. Może mówić, że Twoje konto jest zagrożone, że trzeba natychmiast zablokować przelew lub „potwierdzić dane”, zanim stanie się coś poważnego. Często rozmówca podaje się za pracownika banku, urzędu lub firmy, z którą rzeczywiście masz kontakt. To sprawia, że brzmi wiarygodnie.

Jeśli numer telefonu wygląda znajomo – np. jak infolinia banku – to może być spoofing, czyli fałszywe podszywanie się pod prawdziwy numer. Zaniepokoić powinna Cię w tej sytuacji każda prośba o dane logowania, numer karty, PESEL lub kod SMS

Kolejny sygnał ostrzegawczy to brak możliwości oddzwonienia na ten sam numer lub reakcja rozmówcy, gdy mówisz, że chcesz sam skontaktować się z instytucją. Jeśli czujesz nacisk, niepewność lub po prostu coś Ci „nie gra” – przerwij rozmowę. Lepiej upewnić się, że rozmawiasz z uczciwą osobą, niż paść ofiarą przestępstwa.

Jakie zagrożenia niesie vishing?

Vishing może prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji – zarówno finansowych, jak i prywatnych. Jednym z najczęstszych skutków jest kradzież tożsamości. Jeśli podasz PESEL, numer dowodu lub dane logowania, oszust może zaciągnąć kredyt, założyć konto bankowe albo podszyć się pod Ciebie w innych sytuacjach. Równie poważna jest bezpośrednia utrata pieniędzy – wystarczy, że przekażesz dane karty lub zatwierdzisz przelew, myśląc, że robisz to dla własnego bezpieczeństwa, a stracisz środki.

Niektóre ataki vishingowe polegają też na tym, że przestępca nakłania do zainstalowania fałszywego oprogramowania – rzekomo potrzebnego do „pomocy zdalnej”. W rzeczywistości jest to malware, które daje mu pełny dostęp do Twojego urządzenia. Może wtedy śledzić Twoje działania, kraść pliki, hasła i dane do logowania.

W skrajnych przypadkach dochodzi do szantażu informacyjnego. Jeśli przestępca zdobędzie kompromitujące materiały lub poufne informacje, może próbować Cię zastraszyć, domagając się zapłaty w zamian za milczenie.

Vishing – skuteczne metody ochrony

Skuteczna ochrona przed vishingiem wymaga stosowania kilku podstawowych zasad.

• W pierwszej kolejności należy unikać podawania jakichkolwiek poufnych danych przez telefon, zwłaszcza gdy rozmówca niespodziewanie prosi o ich ujawnienie. Banki i instytucje finansowe nigdy nie żądają podania haseł czy kodów PIN podczas rozmów telefonicznych.
• Zawsze warto potwierdzić tożsamość rozmówcy. W przypadku wątpliwości można zakończyć połączenie i samodzielnie zadzwonić na oficjalny numer instytucji, aby zweryfikować przedstawione informacje.
• Nigdy nie należy instalować oprogramowania na polecenie rozmówcy, szczególnie jeśli dotyczy to aplikacji umożliwiających zdalny dostęp do urządzenia.
• Korzystanie z funkcji blokowania podejrzanych numerów i instalacja aplikacji antywirusowych na telefonie dodatkowo zwiększają poziom bezpieczeństwa.
• Ważne jest również, aby nie otwierać linków ani załączników przesyłanych w wiadomościach od nieznanych nadawców, ponieważ mogą one być częścią bardziej rozbudowanego ataku.

Vishing nie atakuje technologii, tylko człowieka – działa przez emocje, zaufanie i presję czasu. W 2025 roku oszuści wykorzystują sztuczną inteligencję i spoofing, by brzmieć jak bank lub urząd. Ich celem jest to, by odbiorca sam podał im dane albo zatwierdził przelew. Właśnie dlatego każdą podejrzaną rozmowę lepiej przerwać i samodzielnie zweryfikować rozmówcę u źródła.

FAQ

Spoofing to podszywanie się pod zaufany numer telefonu, np. banku. Rozpoznasz go po tym, że rozmówca wywiera presję i prosi o dane, których np. bank normalnie by nie oczekiwał – wtedy natychmiast się rozłącz.

Konsekwencje prawne vishingu są dotkliwe. Najczęściej traktuje się go jako oszustwo z art. 286 § 1 k.k., za które grozi od 6 miesięcy do 8 lat więzienia. Jeżeli podczas wyłudzania poufnych danych sprawca ingeruje w automatyczne przetwarzanie informacji lub je modyfikuje, może odpowiadać z art. 287 k.k. (oszustwo komputerowe, kara od 3 miesięcy do 5 lat). W pewnych sytuacjach prokuratura sięga także po art. 267 k.k. – nieuprawnione uzyskanie informacji (do 2 lat pozbawienia wolności), o ile sprawca przełamał zabezpieczenia. Na tym odpowiedzialność się nie kończy. Sprawca ponosi również odpowiedzialność cywilną – zgodnie z art. 415 k.c. ma obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody.

Vishing to odmiana phishingu, w której przestępca wyłudza poufne dane przez rozmowę telefoniczną (najczęściej podszywając się pod instytucję). Sam phishing jest atakiem opartym na wiadomościach e-mail, na komunikatorach lub SMS. Oszust wysyła fałszywe wiadomości, aby ofiara sama kliknęła link i ujawniła dane lub zainstalowała złośliwe oprogramowanie.

Źródła:
https://www.gov.pl/web/baza-wiedzy/uwazaj-na-vishing---czyli-oszustwo-z-wykorzystaniem-polaczen-telefonicznych
https://www.politykabezpieczenstwa.pl/pl/a/co-to-jest-vishing-i-dlaczego-jest-niebezpieczny
https://www.knf.gov.pl/dla_konsumenta/kampanie_informacyjne/cyberoszustwa_inwestycyjne/schematy_oszustw/vishing
https://chronpesel.pl/wyludzenia-i-kradzieze/czym-jest-vishing-i-jak-sie-przed-nim-chronic